Pli ol du elementoj «

Se estas pli ol du elementoj en tia listo, oni kutime metas aux nur antaux la lasta, precipe se estas tre longa elnombrado de aferoj. Tie, kie mankas aux, oni elparole povas iomete pauxzi. Skribe oni tie metas komon:

• Vi povas vojagxi per trajno, buso, auxto aux biciklo.

• Kiu povas helpi min? Eble Karlo, Petro aux Elizabeto.

• Cxu vi volas glaciajxon citronan, cxokoladan, fragan aux vanilan?

Legu ankaux pri evitado de N-finajxo en apudmeto, kiu estas longa listo.

Aux inter tutaj frazoj «

Aux povas ligi tutajn frazojn, kiuj iamaniere kunapartenas. La ligitaj frazoj devas esti samspecaj. Aux ili cxiuj estas cxeffrazoj, aux ili cxiuj estas subfrazoj:

• Cxu mi kapablas plenumi tiajn laborojn aux cxu mi ne kapablas?M.133

• La [...] pasantoj [...] forflankigxis antaux sxi, supozante, ke sxi estas frenezulino aux ke sxi havas ian urgxegan bezonon rapidi.M.210

• Sxi ne sciis, cxu sxi nur songxis aux cxu tio estis efektivajxo.FA1.163

• Glaso de vino estas glaso, en kiu antauxe sin trovis vino, aux kiun oni uzas por vino.FE.32

Kiam pluraj frazoj estas ligitaj, oni ofte povas forlasi frazelementojn, kiuj aperas en cxiuj frazoj. Tio tamen ne cxiam estas ebla.

Ekskluziva kaj inkluziva aux «

Normale aux estas ekskluziva. Tio signifas, ke nur unu el la alternativoj povas validi. Iafoje tamen aux estas inkluziva. Tiam gxi permesas, ke oni elektu pli ol unu el la alternativoj (eventuale ecx cxiujn). Cxu aux estas inkluziva aux ekskluziva, montras la kunteksto:

• Cxu hodiaux estas varme aux malvarme?FE.25 Normale ne povas esti kaj varme kaj malvarme samtempe (en la sama loko).

• Vi povas dormi en la gastlito, aux vi povas sercxi hotelon. Normale ne estus eble elekti ambaux.

• Cxu vi volas kafon aux teon? La demandanto versxajne intencas, ke la demandato elektu nur unu trinkajxon, ne ambaux.

• Estu apud la regxo, kiam li eniros aux eliros.Kr2.23 Ja estas eble esti apud la regxo, kaj kiam li eniros, kaj kiam li eliros (sed ne samtempe).

• Ni povas kuiri omleton, aux ni povas fari salaton. Teorie oni povus fari ambaux, sed oni normale komprenas, ke oni devas elekti unu el la alternativoj. La inkluziva senco tamen estas ebla. Por montri klare la eblon elekti ambaux estas plej bone rekte diri tion: Ni povas kuiri omleton, (aux) ni povas fari salaton, aux ni povas fari ambaux.

Por klare montri, ke aux estas ekskluziva, oni povas uzi aux antaux cxiu alternativo.

Por montri, ke aux estas inkluziva, oni iafoje, precipe en skriba lingvo, uzas la esprimon kaj/aux: La vojagxo okazos per trajno kaj/aux buso. = La vojagxo okazos per trajno aux buso, aux per trajno kaj buso. La vojagxo okazos per trajno aux buso aux ambaux. Aperis duboj, kiel elparoli kaj/aux. La suprenstreko reprezentas la signifon aux, sed oni malemas diri kaj aux aux. Pli volonte oni diras simple kaj aux, sed tion iuj opinias tro mallogika. Normale oni ne uzas kaj/aux en la parola lingvo, nur en la skriba. Sxajnas rekomendinde eviti kaj/aux ankaux en skriba uzo. Pli bone estas rekte eldiri la eblon elekti cxiujn alternativojn.

La okazintaj provoj enkonduki la novan vorton *kaux*° por kaj/aux estas senesperaj.

Aux post neo «

Kiam aux aperas post neado, gxi logike egalas al nek:

• Li neniam fumas aux drinkas. La nea vorto neniam rilatas al fumas aux drinkas kune. = Li neniam fumas nek drinkas.

Se oni uzas kaj, la signifo sxangxigxas: Li neniam fumas kaj drinkas. Li neniam faras ambaux agojn samtempe, sed eble li faras ilin aparte.

Aux... aux «

Se oni metas aux ankaux antaux la unua afero, oni montras, ke la prezentitaj alternativoj estas nepre la solaj. Devas esti unu el ili, neniu alia. Legu pri aux... aux en la klarigoj pri kombinitaj vortetoj.

Specialaj uzoj de aux «

Aux povas montri alternativan nomon de la sama afero:

• La makropo aux kanguruo estas auxstralia besto. Makropo kaj kanguruo estas tute samsignifaj vortoj. En tiaj cxi okazoj oni normale ne ripetas eventualan la antaux la dua nomo.

• Patriotismo aux servado al la patrujo mi nomas nur la servadon al la bono de cxiuj miaj samregnanoj.OV.318 La du esprimoj estas malsamaj nomoj de la sama afero.

Iafoje la dua nomo povas esti pli bona alternativo. Oni aldonas gxin pli-malpli kiel korekton. Por emfazi, ke temas pri korekto, oni povas aldoni pli bone, pli vere, pli gxuste, pli trafe, prefere aux similan esprimon:

• Kun cxi tiuj vortoj eniris, aux pli vere enjxetis sin en la cxambron virino.M.27 Eniris ne estis suficxe trafa esprimo.

Iafoje aux montras, kio okazus, se la antauxa alternativo ne efektivigxus:

• Iru, mi diras, aux mi trapikos vin trae.Rt.132 = Iru, mi diras. Se vi ne iros, mi trapikos vin trae.

• Ensxaltu la radion, aux ni maltrafos la novajxojn. = Se vi ne ensxaltos la radion, ni maltrafos la novajxojn.